„Арменската Евангелска Църква 1846-1996 г.”,
Пастор
д-р Вахан Тутикян, 1996, Детройт
16.06.2020, ГАНТЕХ АРАРАТЯН – Подкрепата на мисионерите към новосъздалия се
„Орден на Благочестие” накара Арменската Апостолическа
Църква да смята
намеренията на американските мисионери за спорни (60).
Мисионерите взеха на
работа личности, които от Арменската Църква бяха отбелязани като „нежелани
елементи”. Епископите Дионесиос и Агопос бяха дискредитирани от бившите си
колеги, защото бяха се отрекли от своя обет за монашество и бяха наети за
служба от американските мисионери (61). Редица арменци – последователи на
апостолическата църква бяха обвинени поради присъединяването им към
Протестанството по съмнителни причини, защото старателни мисионери предоставиха
материални помощи на арменците, които се присъединяваха към „евангелската вяра”
(62).
Несъмнено американските
мисионери наскърбиха водачите на Арменската Църква. Но основният въпрос е в
перспективите, които Арменската Църква бе приела от една страна, а протестантските
мисионери – от друга страна. Главната цел на американските мисионери бе да
предизвикат реформи в Арменската Апостолическа Църква, за да могат да
евангелизират Турция. Но Арменската Църква бе настроена да приема
образователните блага, предоставени от американските мисионери, но без да
приема реформите или „евангелското” Християнство, което имаше протестантски
печат.
Сблъсъкът сякаш бе неизбежен,
когато мисионерите започнаха да проникват сред паството на Арменската Църква. Редица
евангелски изследователи отбелязват, че Арменската Апостолическа Църква,
разтревожена от успехите на американската мисия сред арменците и страхувайки се,
че разпространяването на протестантството може да унищожи единството между
Църквата и Нацията, се възпротиви и възприе резки действия, за да предотврати
дейността на американските мисионери (63). Всъщност не само Арменската
Патриаршия, а и светските водачи, особено емирите, смятаха за съмнителни мотивите
на мисионерите (64).
Към края на 1830-те години
срещу американските мисионери се противопоставиха не само от арменските среди,
а и от други. За пример можем да споменем следните:
-Мюсюлманското правителство
на Османската Империя – защото абсолютното мнозинство на населението на
страната бяха мюсюлмани, които силно бяха против разпространяването на
Християнството и дейността на мисионерите (65).
-Европейските държави, които се
противопоставиха поради политически и икономически причини (66).
-Римокатолическата Църква,
която векове наред работеше за промяната на вероизповеданието на арменците и
гледаше на американските протестантски мисионери като на конкуренти (67).
-Източните Православни
Църкви, които почувстваха опасност за себе си от страна на мисионерите, защото
се отказаха от първоначалните си планове да работят сред мюсюлманите и евреите,
концентрирайки усилията си върху местните християни (68).
-Руснаците, които като
защитници на Православието бяха против всякакви протестантски мисии или западни
влияния в Турция (69).
 |
| Арменски абитуриенти на Американския колеж "Анатолия" |
Мотивите на американските
мисионери сериозно бяха подлагани на съмнения и жестоко критикувани от редица
арменски историци (70). Тези историци се аргументираха, че мотивите на
мисионерите повече бяха да разпространяват американското протестантство (т.е.
вероотстъпничество), отколкото разпространяването на Евангелието (т.е.
евангелизацията). Тези обвинения в най-добрия случай се основаваха върху
обстоятелствени факти. Със сигурност някои мисионери може би са таели подобни
идеи, но не съществува нито един факт или доказателство, че това е официалната
политика на Комисията за Мисиите (ABCFM).
Факт е, че американските мисионери в първите си стъпки допуснаха грешки, но
грешките не са причина да се смята, че те са израз на задни мисли.
Други историци на свой ред твърдят, че
религиозната толерантност на Арменската Църква я беше направила уязвима срещу
опитите на чуждите мисионери за вероотстъпничество (71). Мисионерите от своя страна
се противопоставиха срещу тези мнения с аргумента, че техните цели са били „да
планират, да приемат и да прилагат проповядването на Евангелието сред онези, които
са лишени от Християнски знания” (72). Всъщност мисионерите имаха твърда
препоръка да не следват вероотстъпничество, нито да насърчават местните
християни да напуснат своите църкви (73). Присъствието на мисионерите
преследваше възраждането на Арменската Апостолическа Църква, за да може тя на
свой ред да стигне до нехристиянските групи – евреи и мюсюлмани.
Превод от арменски: П-р
Нерсес Кетикян
Редакция: Варта Берберян-Гарабедян
(60) Կ.Հ.Չօփուրեան, Հայ Աւետարանական Բարեկարգութիւնը, Պատճառներ եւ Արդիւնքներ (Նիւ Եորք, Ամերիկայի Հայ Աւետարանչական Ընկերակցութիւն, 1972), էջ 44
(61)
Ստեփան Իւթիւճեան, Ծագումն եւ Ընթացն Հայ Աւետարանականութեան ի Հայս (Կոստանդնուպոլիս, Արաքս Տպարան, 1914), էջ 55
(62)
Միսիոնարական Բանբեր, Յունուար 1837, էջ 7
(63)
Կ.Հ.Չօփուրեան, Հայ Աւետարանական Բարեկարգութիւնը, Պատճառներ եւ Արդիւնքներ (Նիւ Եորք, Ամերիկայի Հայ Աւետարանչական Ընկերակցութիւն, 1972), էջ 34
(64)
Կորիւն Քհնյ. Շրիքեան, Հայերը Օսմ. Կայսրութեան Մէջ եւ Ամերիկեան Առաքելութիւններուն Ազդեցութիւնը: (Դոկտորայի աւարտաճառ ներկայացուած Գոնգորտիայի Ճեմարանին՝ գործակցութեամբ Շիքակոյի Լուտերական Աստուածաբանական Դպրոցին, 1977), էջ 129-130
(65)
Գեւորգ Մեսրոպ, Հայ Եկեղեցւոյ Պատմութիւն (Կոստանդնուպոլիս, Փարոս Հրատարակչատուն, 1914), էջ 519
(66)
Գեւորգ Մեսրոպ, Հայ Եկեղեցւոյ Պատմութիւն (Կոստանդնուպոլիս, Փարոս Հրատարակչատուն, 1914), էջ 519
(67)
Ճէյմս Տէնիս, Արտաքին Առաքելութիւնները Մէկ Դար Ետք (Նիւ Եորք, Ֆլէմինկ Րէվէլ Ընկ., 1893), էջ 180
(68)
Ս. Պրիճմըն, «Արտաքին Առաքելութիւններու Գնահատումը», Մերձաւոր Արեւելքի Քրիստոնէական Խորհուրդի Լրաբեր )Գահիրէ, Մ.ԱղՔղԽղ, Յուլիս 1954), էջ 10
(69) Լէոն Արփի, Պատմութիւն Հայկական Քրիստոնէութեան (Նիւ Եորք, Ամերիկայի Հայ Աւետարանչական Ընկերակցութիւն, 1946), էջ 12-13
(70) Աւետիս Պէրպէրեան, Պատմութիւն Հայոց, սկսեալ 1772 մինչեւ 1869 Հանդերձ Կարեւոր Տեղեկութեամբ եւ Ժամանակագրութեամբ Երեւելի Իրաց (Կոստանսնուպոլիս, Պօղոս Քիթիչճեան եւ Ընկ., 1871), էջ 265-298, Մաղաքիա Օրմանեան, Ազգային Պատմութիւն, Հատ. Բ (Երուսաղէմ, Սբ. Յակոբեանց Տպարան, 1927), Բիւզանդ Եղիայեան, Հայ Յարանուանութեանց Բաժանումը (Անթիլիաս, Տպ. Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան, 1971), էջ 160-244
(71) Մաղաքիա Օրմանեան, Հայոց Եկեղեցին (Երկրորդ վերամշակուած անգլերէն հրատարակութիւն, Լոնտոն, Ա. Մաուպրէյ եւ Ընկ., 1955), էջ 99
(72) Ա.Ա.Ա.Յ., Տարեկան Տեղեկագիր, 1810, էջ 11
(73) Ճ. Փրայմ, Քառասուն Տարի Թրքական Կայսրութեան Մէջ (Նիւ Եորք, Րապերթ Քարթեր եւ Եղբարք, 1883), էջ 315, Կորիւն Քհնյ. Շրիքեան, Հայերը Օսմ. Կայսրութեան Մէջ եւ Ամերիկեան Առաքելութիւններուն Ազդեցութիւնը: (Դոկտորայի աւարտաճառ ներկայացուած Գոնգորտիայի Ճեմարանին՝ գործակցութեամբ Շիքակոյի Լուտերական Աստուածաբանական Դպրոցին, 1977), էջ 115
Няма коментари:
Публикуване на коментар